توضيح آن‏كه گاهى افراد جامعه با يك سلسله نياز و گرفتارى‏ ها مواجه مى‏ شوند كه برحسب ظاهر امكان برطرف نمودن آنها از طريق اسباب عادى ميسّر نيست، يا حداقل بسيار مشكل است؛ در چنين مواردى به جاى نااميد شدن و زانوى غم در بغل گرفتن، از ناحيه پيامبر اكرم صل الله علیه و آله و ائمه اطهارعلیهم السلام توصيه شده است كه از امورى نظير دعا و توسل كه در جاى خود اثبات شده است كه هر يك از آنها اگر مؤثّرتر از اسباب و علل عادى نباشند كمتر از آنها نيستند- كمك گرفته شود. آن‏گاه براى خود توسّل، شيوه‏ هاى مختلفى بيان شده است كه از جمله آنها نوشتن عريضه است.

عريضه گاهى خطاب به خداوند تبارك و تعالى نوشته مى‏ شود و در آن فرد نيازمند ضمن اشاره به مشكل و حاجت مورد نظر خود به مقام و منزلت يكى از معصومين (ع) يا همه آنها در پيشگاه خداوند متوسل مى‏ شود؛ و يا اين‏كه عريضه مستقيماً به معصوم (ع) نوشته مى ‏شود تا او بواسطه قرب و ارج و منزلتى كه در نزد خداوند متعال دارد از او برآورده شدن يا برطرف گشتن آن حاجت و مشكل را درخواست نمايد؛ و يا اين‏كه خود معصوم (ع) بواسطه ولايت و قدرتى كه از ناحيه پروردگار عالم به او اعطا شده است، به اذن خداوند مهربان اين نياز و گرفتارى را برطرف سازد.

بديهى است كه هيچ‏يك از اين امور با قيودى كه به آنها ذكر شد به امورى نظير شرك و بت ‏پرستى و... منتهى نمى‏ شوند. آنچه در اين مبحث مورد نظر ماست عريضه نويسي خدمت امام زمان عجل الله تعالی فرجه است. مرحوم محدّث قمى در كتاب «منتهى الآمال» به نقل از «تحفة الزائر» علامه مجلسى و «مفاتيح النجاة» سبزوارى مى‏ نويسد: هر كس حاجتى دارد، آنچه را كه ذكر مى‏ شود در يك قطعه كاغذى بنويسد و... (ادامه بحث را مي توانيد در مفاتيح الجنان ببينيد)

يكى از راه هاى توسل به امام زمان عليه السلام نوشتن عريضه براى آن حضرت (عج) است توسلي كه اصل آن از مستحبات در منابع ديني است. عريضه نويسي از سيره‌هاي بزرگان بوده آثار و بركات شگفت‌انگيزي از آن ذكر شده‌است.

طريقه آن چنين است كه: فرد نامه اى خطاب به امام زمان عليه السلام با قواعدي كه در كتب ادعيه معتبر درج شده مى نويسد و پس از نوشتن درخواست خود آن را در چاه ، آب جارى يا ضريح ائمه عليهم السلام مي اندازد. نكته مهم اينكه اين درخواست فقط شكل توسل داشته و امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف به عنوان واسط براي استجابت دعا مد نظر است. وگرنه لازم به ذكر نيست كه طبق مفاهيم شيعي، به جز خداوند متعال كسي قاضي الحاجات نيست و اصولا عريضه نويسي چيزي غير از دعا نيست.

يكى از راه هاى توسل به امام زمان عليه السلام نوشتن عريضه براى آن حضرت (عج) است

عريضه نويسي در اديان و ملل جهان:
ايران: با بررسي اداب و اخلاق اديان مختلف، موارد قابل توجهي از رفتارهاي مشابه عريضه نويسي ديده مي شود. قبل از آن بايد گفته شود كه در ايران عريضه نويسي مختص به مسجد جمكران نيست و در مساجد كهن ايراني موارد دقيقا اين چنيني وجود دارد. که نويسنده خود به دو مورد در مساجد اصفهان و ديگري در كرمان برخورد کرده است.

خارج از ايران: در ميان مردم هندوستان و پاكستان و بنگلادش شب نيمه شعبان به شب برات شهرت دارد و مردم پاكستان علاوه بر آداب مختلف، آن شب براي امام زمان عجل الله تعالی فرجه عريضه نوشته و در دريا مي اندازند.

غير مسلمانان: مهمترين و قابل توجه ترين مورد، عريضه نويسي يهوديان در پاي ديوار ندبه است. ديوار ندبه از مقدس ترين اماكن مذهبي يهوديان و در كنار مسجد الاقصي و قدس شريف قرار دارد. طبق آيين يهودي، آنها نامه هاي خود را با مضون دعا و درخواست خطاب به خدا نوشته و با آرزوي اجابت، آن را در شيارهای اين ديوار قرار مي دهند. در اين باره دو نكته بسيار جالب توجه است:

اول آن كه مسئولين اين مركز وب سايتي را تجهيز كرده اند كه يهوديان عريضه هاي خود را از سراسر جهان به آن جا ارسال داشته و مسئولين به جاي آنها عريضه ها را طبق آداب خودشان در شيارهاي ديوار ندبه قرار مي دهند.

 نكته جالب تر آن كه بزرگترين سياست مداران دنيا (حتي مسيحي) به پاي ديوار ندبه رفته و آنجا به سبك عريضه، حاجات شان را از خدا طلب كرده اند!

نوع ديگر عریضه نویسی كه اطلاعات كمي از آن موجود است در قلعه هاي قديمي اروپا به چشم مي خورد و آن را "چاه آرزو" مي نامند.

واقعیت عريضه نویسی چيست؟
اگر بخواهيم برداشت درستي از عريضه نويسي داشته باشيم اول بايد درك صحيحي از دعا پيدا كنيم و بعد مفهوم اصيل "توسل" برايمان قابل فهم باشد. هر چند شرح كامل آن نياز به كارشناسان خبره حوزه دارد ولي در حد اوليه بايد گفت: دعا يك امر فطري و ذاتي بين بشريت است، انسان داراي هر دين و آييني كه باشد ناخوداگاه در وقتي كه مضطر و نگران و بي پناه مي شود دست به دعا بر مي دارد و از قدرت مطلق و بي پايان هستي مدد مي خواهد. خوب حال اگر اين دعا به جاي شفاهي، شكل مكتوب بگيرد جاي تعجب نيست و  نبايد تصور كرد اتفاق خاصي افتاده است.

آيا دعايي كه فرد به شكل شفاهي به محضر خدا مي‌گويد نمي تواند آن را مكتوب كرده و به پيشگاه خداوند عرضه بدارد؟ از طرف ديگر بايد به اين نكته توجه داشت كه در اسلام و بخصوص شيعه براي كوچكترين و معمولي ترين رفتارها، آدابي تعريف شده، پس تعريف و آدابي زيبا و ارزشمند براي اين امر نيز بديهي است.

 منتقدان و مخالفان چاه عريضه
 آنچه به نظر مي رسد مخالفت با عريضه و چاه از طرف چند گروه صورت مي گيرد:

الف- آنهايي كه به كل با تشيّع، فرهنگ توسل يا امام عصر ارواحنافداه خصومت دارند.

ب- شيعياني كه درك درستي از توسل  نداشته و با تفكرات نزديك به وهابيت يا حتي سكولار به امور مي نگرند.

ج- آنهايي كه به طور خاص مسجد مقدس جمكران را قبول ندارند.

د- گروهي كه تاكيد و يا گسترش چاه عريضه به عنوان امری مقدس را نادرست مي دانند يا اشكالات حوزوي بر آن دارند.

براي پاسخ به اعتراض و اشكال افراد به نكات زير بايد توجه داشت:
خيلي از شبهاتي كه به عريضه وارد مي شود ريشه در عدم درك صحيح از دعا و آداب آن دارد. بعضي با شعار "هيچ آدابي مجو" هر گونه آداب ادعيه - كه  در اسلام، يا سيره بزرگان دين براي تسريع در اجابت دعا عنوان شده- را قبول ندارند. يا گروهي جاهلانه يا عامدانه اصل مفهوم توسل را زير سوال مي برند كه شرح آن مجال ديگري مي طلبد.

در قواعد ديني، براي مستحبات، ريزبيني و دقتي كه براي احكام فقهي واجب در نظر گرفته مي شود، لازم نيست و حداقل مي توان به نيت رجاء آن را انجام داد و ثواب آن براي فرد منظور مي شود. شرح آن از حوصله بحث خارج است.

اما موضوعي كه در اين زمينه وجود دارد اين است كه نبايد به هر موضوع بيش از آنچه كه هست، ارزش داده شود. هر آداب و مستحبات و اعمالي در حد خود و در جايگاه خود و در كنار ديگر اعمال و در تركيب مناسب ارزشمند است و اگر در آن افراط و تفريط شود، نظام تعريف شده بي ارزش و گاهي ضدارزش است. نگاه نامتناسب و كاريكاتوري، رفتاري شينطنت آميز، غيرعلمي و  طبيعتا مردود است. يعني در همين مبحث، عريضه و چاه عريضه را بيش از اندازه بزرگ جلوه دادن براي تحت تاثير دادن بقيه امور مهمتر، يا از سوي دشمنان آگاه است يا دوستان جاهل و مغرض!

 وقتي مطلب قابل تامل تر مي شود كه اين اصرار بر تخريب جبهه مشتركي از طيف هايي با ظاهر فكري متضاد ايجاد مي كند. طبق آمار ارائه شده از سوي روابط عمومي مسجد مقدس جمكران، در سال 84 تا 86 بيش از 90 صاحب رسانه از 50 كشور جهان براي تهيه خبر به مسجد جمكران آمده اند. از نكات قابل تامل اين كه اكثر آنها به جاي توصيف تاريخچه يا توصيف جمكران امروز، بيشترين تلاش شان در بزرگنمايي چاه عريضه و نگاه كاريكاتوري و نامتناسب به چاه بوده و به منظور تحت‌الاشعاع قرار دادن جايگاه و عظمت اين مكان مقدّس به توصيف غيرعلمي و به دور از انصاف از چاه بسنده كرده اند. از طرف ديگر همين موضع از طرف شبكه هاي ماهواره اي ضد انقلاب خارج از كشور مرتب تاكيد مي شود و تا آنجا پيش مي رود كه در داخل، خوراكي براي روشن فكرنماها باشد.

 هر چند كه چه در نشريات و منشورات مسجد به طور واضح به غيرمقدس بودن چاه عريضه اشاره شده و حتي در تابلوها و بنرهاي اطراف چاه عريضه به اين نكته تاكيد شده است كه اين چاه فاقد قداست و خصوصيت خاصي است، با جايگاه و شان مسجد جمكران ارتباطي ندارد و يك چاه عريضه معمولي است. ولي باز تاكيد ژورناليستي افرادي روي موضوع، هدفي جز شبهه به اصل مسجد و مخدوش كردن اين پايگاه عظيم تشيّع ندارد.

 درصد كمي از زائران و نمازگزاران ميليوني مسجد مقدس جمكران به چاه جمكران سري مي زنند. بيشتر آنان كه اولين بار به اين مكان مي آيند شايد از سر كنجكاوي به چاه سري بزنند. (فضاي فيزيكي كوچك چاه خود مويد اين است). آنان كه تجربه شبهاي چهارشنبه يا مناسبت هاي خاص جمكران را داشته باشند مي دانند كه حتي حضور درصدي از آن حجم عظيم جمعيت بر سر چاه غيرممكن است. زائران بيشترين توجه و اصل تلاش خود را براي به جا آوردن اعمال مسجد مبذول داشته و يا در حال استفاده از مراسم فرهنگي ديده مي شوند.